Lichtenberg

Het huidige district Lichtenberg is ontstaan uit een samenvoeging van de tot dan zelfstandige districten Lichtenberg en Hohenschönhausen. Vroeger hoorden deze wijken tot Oost-Berlijn. Ze hebben in ieder geval hun nogal grauwe en anonieme karakter behouden. In Lichtenberg vind je veel Plattenbau en andere overblijfselen uit de DDR-tijd, zoals het Stasi-Museum en de Stasi-onderzoeksgevangenis Hohenschönhausen, maar ook het Mies van der Rohe-huis en het Tierpark Berlin.

Het district Lichtenberg is 61,8 km² groot en telt circa 250.000 inwoners. Tot het district behoren de stadsdelen Friedrichsfelde, Karlshorst, Lichtenberg, Falkenberg, Malchow, Wartenberg, Neu-Hohenschönhausen, Alt-Hohenschönhausen, Fennpfuhl en Rummelsburg .

> Friedrichsfelde
> Karlshorst
> Lichtenberg
> Falkenberg
> Malchow
> Wartenberg
> Neu-Hohenschönhausen
> Alt-Hohenschönhausen
> Fennpfuhl
> Rummelsburg
> Hohenschönhausen

FRIEDRICHSFELDE
Het rond het jaar 1230 gestichte dorp Friedrichsfelde heet eigenlijk Rosenfelde, naar pastoor Ludwig zu Rosenfeld, die hier de tweede helft van de 13e eeuw heeft gewoond. Maar in 1699 kreeg het van keurvorst Friedrich III een andere naam, waardoor wij het toenmalige dorp nu als Friedrichsfelde kennen.
Van het oude dorp is niet veel meer over: alleen langs de straat Alt-Friedrichsfelde, de oude kern van het dorp, staan nog wat woonhuizen uit het begin van de 19e eeuw. Ze staan, net als de Dorfkirche Friedrichsfelde, het vroegere Schloss Friedrichsfelde en het in de jaren 1950 tot Tierpark Berlin omgebouwde Schlosspark, op de monumentenlijst.

Ook in de Alfred-Kowalke-Straße zijn nog wat oudere huizen te vinden; ze lijken te zijn overgeslagen toen de bulldozer ruimte kwam maken voor nog meer Plattenbau. De Colonie Friedrichsfelde aan de Frankfurter Chaussee (het tegenwoordige Alt-Friedrichsfelde) was een geliefd woonoord voor ambachtslieden.

De tussen 1926 en 1930 gebouwde Splanemann-Siedlung (aan het zuidoostelijke eind van de Sewanstraße, bijna bij de dierentuin) is de eerste Duitse wijk van Plattenbau. De twee en drie lagen hoge woongebouwen telden oorspronkelijk 138 woningen, waarvan een aantal de Tweede Wereldoorlog niet overleefde. De bebouwing van Friedrichsfelde bestaat nu voornamelijk uit tussen 1960 en 1990 gebouwde Plattenbau. Voor een belangrijk deel werden deze zes tot twintig verdiepingen hoge gebouwen als stadsuitleg gerealiseerd, maar ook veel bestaande bouw moest ervoor wijken. Er werd zelfs een heel nieuw wegennet voor aangelegd.

Een record heeft Friedrichsfelde ook: op de kruising van Alt-Friedrichsfelde en Am Tierpark is de grootste (bewoonde) wandschildering van Berlijn en mogelijk zelfs van de hele wereld te vinden: het 22.000 m2 grote Friedrichsfelder Triptychon. Het mega-drieluik, bestaande uit "Das Friedrichsfelder Tor", "Die Friedrichsfelder Bilderstadt" en "Die Friedrichsfelder Baumhäuser" werd in opdracht van Wohnungsbaugenossenschaft Solidarität eG in drie en een half jaar tijd door Duitse en uit het Franse Lyon afkomstige wandkunstenaars van CITÉCRÉATION over verschillende 11 verdiepingen hoge flatgebouwen aangebracht. Mocht je in de buurt zijn dan is het zeker de moeite van het bekijken waard, al was het alleen maar vanwege de vele fraaie details.

Schloß Friedrichsfelde
Het huidige Schloß Friedrichsfelde werd in 1695 als Schloß Rosenfelde door de in 1634 in Vlissingen geboren koopman en reder en latere grondlegger van de Brandenburgse marine Benjamin Raule gebouwd. In 1698 viel Raule echter in ongenade en werd hij gevangen gezet en onteigend. Het slot viel de pruisische koning Friedrich I toe en werd tot Friedrichsfelde omgedoopt. Het kende daarna diverse eigenaren en werd voor verschillende doeleinden gebruikt, waarvan de meest opmerkelijke wellicht het dienen als stalruimte voor de dieren van het destijds in de slottuin in aanleg zijnde Tierpark Berlin is. Schloß Friedrichsfelde, dat tussen 1970 en 1981 werd gerenoveerd, wordt nu gebruikt voor concerten en tentoonstellingen en kan ook worden bezichtigd.

Tierpark Berlin
Met zijn oppervlakte van 160 ha. is Tierpark Berlin de grootste landschapsdierentuin van Europa. De stichting van de dierentuin voert direct terug op de deling van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog: de Zoologische Garten Berlin lag in de Britse sector, bijgevolg de Hauptstadt der DDR niet over een eigen dierentuin beschikte. In 1954 werd dit goedgemaakt door in Schlosspark Friedrichsfelde, dat na haar onteigening niet meer werd onderhouden, Tierpark Berlin in te richten.
Ten tijde van de DDR was Tierpark Berlin winnaar van de Karl-Marx-Orde en de Vaderlandse Orde van Verdienste. In de dierentuin, die grote bekendheid heeft vanwege het fokken van Afrikaanse olifanten, zijn zo'n 7.500 dieren in 900 soorten te bezichtigen.

Bezienswaardigheden:
- Tierpark Berlin
- Schloß Friedrichsfelde
- Friedrichsfelder Triptychon  
 
KARLSHORST
Het stadsdeel Karlshorst dankt haar naam aan Carl von Treskow, de eigenaar van het riddergoed Friedrichsfelde, die hier op de Friedrichsfelder Feldmark in 1825 het Vorwerk Carlshorst aanlegde. Tot 1869 stonden er in het Vorwerk niet meer dan zeven woningen en bedrijfsgebouwen. In 1862 vond op het terrein de eerste Pruisische legersteeplechase plaats.
Als officiele stichtingsdatum van Karlshorst geldt echter 25 mei 1895, toen de Landrat von Niederbarnim - Wilhelm von Waldow - instemde met de aanleg van de Kolonie Karlshorst en in onder meer de Kaiser-Wilhelm-Straße (de huidige Lehndorffstraße) de eerste woningen verrezen. De huizen Lehndorffstraße 3, 7, 8 en 10 zijn de oudst bewaard gebleven woningen van Karlshorst. In datzelfde jaar werd de nederzetting met een voor de renbaan aangelegd station op het Berlijnse spoorwegnet aangesloten. De nederzetting werd in 1896 losgemaakt uit het Gutsbezirk Friedrichsfelde en onderdeel van de gemeente Friedrichsfelde. De latere ontwikkeling langs de voormalige Straße nach Cöpenick, die volgens de basisideeën van Oscar Gregorovius werd uigevoerd, duurde enige decennia.
Na de realisatie van het station Berlin-Karlshorst in 1902 waren zowel Berlijn als het recreatiegebied rond de Müggelsee in Cöpenick snel en probleemloos bereikbaar. De villakolonie werd daardoor al snel een van de meest gewilde voorsteden van Berlijn en werd vaak het "Dahlem van het Oosten" genoemd.
Tussen 1919 en 1921 werd in het bos ten zuidwesten van de Niederschlesisch-Märkischen spoorweg volgens plannen van architect Peter Behrens de Waldsiedlung aangelegd, een tuinwijk met twee-onder-een-kap twee- tot viergezinswoningen met tuinen en zelfs stallen voor kleinvee.

In de nazi-periode werd tussen 1936 en 1938 aan de Zwieseler Straße de uit circa 20 afzonderlijke gebouwen, waaronder een grote collegezaal en een bunker, bestaande Pionierschule I der Wehrmacht gebouwd. In het complex, in 1942 omgedoopt tot Festungspionierschule, werden officieren opgeleid.
Bij het oprukken van het Rode Leger naar Berlijn in april 1945 vestigde maarschalk Georgi Zjoekov, commandant van het 1e Wit-Russisch front, hier zijn hoofdkwartier. Het was ook hier dat in de nacht van 8 op 9 mei 1945 door Generaloberst Hans-Jürgen Stumpff als vertegenwoordiger van de Duitse luchtmacht, veldmaarschalk Wilhelm Keitel als stafchef van de landmacht en admiraal Hans-Georg von Friedeburg als commandant van de zeemacht de onvoorwaardelijke Duitse capitulatie werd getekend. Het "Deutsch-Russische Museum" aan het einde van de Rheinsteinstraße, dat in de DDR-tijd nog gewoon het "Museum der bedingungslosen Kapitulation des faschistischen Deutschland im Großen Vaterländischen Krieg 1941–1945" heette, herinnert daar nog aan. Op de begane grond kun je er lege conferentieruimten en toeristen die lege conferentieruimten fotograferen bewonderen, op de eerste verdieping vind je vitrines vol oorlogsherinneringen.
De gebouwen dienden tot 1949 als hoofdkwartier van het militair bestuur van de Sovjets (SMAD) en vervolgens als hoofdkwartier van de Sovjettroepen. Ook was hier 's-werelds grootste centrale van de KGB - de Russische geheime dienst - buiten de Sovjetunie gevestigd.

Niet toevallig waren in die tijd in Karlshorst ook vele ambassades te vinden en woonden er veel buitenlandse diplomaten. Als standplaats voor de gelegerde troepen werd een groot gebied ten zuiden van de renbaan met kazernes bebouwd en door een muur omgeven. Vanaf de jaren 1970 werd voor de officieren en hun families nog een aantal flats opgetrokken die na de volledige terugtrekking van de troepen in 1994 werden gesloopt.
Na 1994 werd er een omvangrijk stadsontwikkelingsprogramma gestart, waardoor Karlshorst zich weer tot een gevraagd woongebied ontwikkelde.

De renbaan van Karlshorst is in heel Duitsland en ver daarbuiten bekend, in ieder geval bij paardenliefhebbers. De uitbater van de baan beklaagt zich desalniettemin over teruglopende bezoekersaantallen en mensen die hun wedformulieren niet meer ter plekke maar ergens in de stad of op het internet invullen.
En, zoals het bij een renbaan hoort, wonen hier ook paarden. Voor de kleintjes, die zich niet in paardenrennen interesseren maar door hun ouders worden meegesleurd, is er een speelplaatsje. En iedere zaterdag en zondag is er voor de hoofdingang aan de aan de Treskowallee tussen 9.00 en 16.00 uur een rommelmarkt.

Bezienswaardigheden:
- Deutsch-Russische Museum
- Trabrennbahn 

LICHTENBERG
Omdat zowel het district als het stadsdeel Lichtenberg heten spreek men, als men het over het stadsdeel heeft, ook wel van Alt-Lichtenberg. Het huidige stadsdeel gaat terug tot het rond 1230 in Barnim gestichte dorp Lichtenberg, dat eeuwenlang een klein landbouwdorpje met een paar honderd inwoners ten Oosten van de stad Berlijn zou blijven. Door de industrialisering verveelvoudigde het inwonertal aan het einde van de 19e eeuw; op 1 april 1908 kreeg de toen 71.000 inwoners tellende gemeente Lichtenberg stadsrechten.

In 1391 werd Lichtenberg - net als andere omliggende dorpen - door de stad Berlijn gekocht. Vier eeuwen later, in 1783, werd het goed van de ommelanden gescheiden en verpacht, tot dit uiteindelijk in eigendom zou komen van Staatskanzler Karl August von Hardenberg. Tot meer intensieve betrekkingen met Berlijn zou het pas in de late 18e eeuw komen, als een aantal vermogende families, officieren en hoge functionarissen uit Berlijn in Lichtenberg herenhuizen en villa's bouwen. Onder hen ook de gouverneur van Berlijn, generaal W. J. H. von Möllendorff, die er in 1780 een kasteel-achtig, hoewel slechts één verdieping tellend landhuis bouwde. Niet alleen waren de grote zaal en de andere kamers van het "Möllendorff'schen kasteeltje" prachtig beschilderd, ook werd er een park (het huidige Stadtpark Lichtenberg) en een uitspanning aangelegd. Lichtenberg werd zodoende het tijdelijk verblijf van enkele rijke families en een populaire bestemming voor de inwoners van Berlijn.
Van deze veranderingen kreeg het oude dorp Lichtenberg zelf echter weinig mee. Het stenen huis en de rieten vakwerkhuizen waar het dorp uit bestond werden bij een verzengende brand in 1833 bijna allemaal verwoest. Branden in latere jaren deden de rest, waardoor van de oorspronkelijke bebouwing nu alleen nog de fundamenten van de dorpskerk resten.

Vanaf het eind van de 19e eeuw vestigen zich in het gebied tussen de Landsberger Chaussee (de tegenwoordige Landsberger Allee) en de Rittergutstraße (thans: Josef-Orlopp-Straße) verschillende grote fabrieken, waaronder Siemens & Halske, margarinefabriek Berolina en de Norddeutsche Kugellagerfabrik GmbH. Maar ook worstfabrieken, industriële bakkerijen en een vismeelfabriek. Deze zorgen voor een sterke toename van de bevolking. Na twee jaar van bouw wordt op 11 november 1898 het op de Möllendorffstraße gebouwde neo-gotische Rathaus Lichtenberg opgeleverd, dat tot vandaag het gemeentehuis van het stadsdeel Lichtenberg is. Bouwkosten: 396.335 mark. Een extra impuls krijgt Lichtenberg door de bouw van twee ziekenhuizen: het in 1914 in gebruik genomen Hubertus-Ziekenhuis (sinds 1932 naar de eerste gekozen burgemeester van de stad Oskar-Ziethen-ziekenhuis genoemd) en het psychiatrische ziekenhuis Herzberge (het huidige Lutheran Hospital Queen Elizabeth Herzberge).

In 1919 vinden bij de Berliner Märzkämpfen - een van de bloedigste conflicten in het kader van de revolutionaire strijd in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog - in Lichtenberg zware gevechten plaats. Bij de onlusten komen in totaal 1.200 mensen om het leven, waaronder de communistische parteileider Leo Jogiches, die kort na zijn arrestatie wordt doodgeschoten. Aan de gevechten komt op 13 maart 1919 een einde als Lichtenberg door de regeringstroepen wordt ingenomen. De “Blutmauer” van het Alte Friedhof in de Möllendorffstraße, waar in maart 1919 twaalf opstandelingen werden geëxecuteerd, herinnert nog aan deze gebeurtenissen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt Lichtenberg zwaar getroffen: van de 47.000 gebouwen in de wijk zijn er 23.000 vernietigd of zwaar beschadigd. De periode daarna komt Lichtenberg onder Sovjet-gezag te staan. Grote bedrijven, die aanvankelijk niet konden produceren vanwege ontmantelde apparatuur of gebrek aan grondstoffen, worden genationaliseerd. Als in 1952 de productie weer op gang komt, worden deze fabrieken in Volkseigenen Betrieben (VEB's) omgezet.
In de jaren 1970-1975 ontstaat de grote nieuwbouwwijk aan de Frankfurter Allee-Süd; daaronder direkt aan de Frankfurter Allee het in die tijd met zijn 350 meter langste woongebouw in Oost-Berlijn. In 1977 wordt na een bouwtijd van vijf jaar de nieuwe, acht rijbanen tellende Lichtenberger Brücke aan de Frankfurter Allee geopend.
[tekst gaat verder onder de video]



Kort na de Wende in 1989 wordt Lichtenberg op 15 januari 1990 wereldnieuws als een demonstratie van “Neues Forum” eindigt met de bestorming van het Ministeriums für Staatssicherheit der DDR (MfS): het hoofdwartier van de geheime dienst - de Stasi - in de Normannenstraße. In dit complex, dat zo'n 50 gebouwen omvat en waar ooit 1.650 mensen werkten, was ruim elf kilometer aan dossiers opgeslagen. Als de demonstranten ter orde komt dat de Stasi bezig is de dossiers te vernietigen bezetten zij met geweld de vleugels van het gebouw en eisen inzage in hun dossiers. Ondertussen zijn echter al veel dossiers in de door Stasi-medewerkers uitgevoerde Aktion Reisswolf ten prooi gevallen aan de papierversnipperaar.
Het is nu de Bundesbeauftragte für die Stasi-Unterlagen (officieel: Bundesbeauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, afgekort BStU) die verantwoordelijk is voor het archiveren en ontsluiten van de documenten. Naast de vele intact gebleven documenten bewaart de BStU ongeveer vijftienduizend zakken vol met snippers van verscheurde dossiers. In elke zak zitten ongeveer vierduizend bladzijden. Al sinds 1995 probeert een werkgroep van de BStU deze verscheurde Stasi-dossiers te reconstrueren, aanvankelijk handmatig, maar tegenwoordig ook met speciaal daarvoor ontwikkelde programmatuur. In de Duitse wet is inmiddels opgenomen dat iedereen zijn persoonlijke dossier kan opvragen. Daarvoor moet je dan wel enig geduld oefenen, want door de (nog steeds) overweldigende belangstelling bedraagt de wachttijd in de meeste gevallen enkele jaren.
Maandelijks wordt door de BStU een (gratis) rondleiding door de archieven georganiseerd. In de Stasi Mediathek zijn veel documenten van en over de Stasi online geplaatst. In een van de gebouwen van het voormalige Stasi-hoofdkantoor hield de minister voor Staatssicherheit, Erich Mielke, kantoor. Tegenwoordig is hier het Stasimuseum gevestigd (Ruschestraße 103); de rest van de panden van het complex staan grotendeels leeg. En zoals dat bij de Stasi hoort is er in de directe omgeving natuurlijk geen openbaar vervoer.

Lichtenberg is een troosteloos stadsdeel, met veel - eindeloos veel - Plattenbau rond de Frankfurter Allee en het U-Bhf Magdalenenstraße. Daar kan zelfs het sinds 2007 lopende project Tourismusmarketing Lichtenberg weinig aan veranderen. Een uitzondering maken we daarbij voor de grappigste wolkenkrabbers van Berlijn, die in de Storckower Straße laten zien dat niet alles altijd grijs, grijzer, grijst hoeft te zijn. Helaas is de omgeving weer niet zo geweldig. Veel meer dan een winkelcentrum met bouwmarkt vind je er niet. Of je moet het braakliggende terrein van het voormalige Berlijnse slachthuis met het vooralsnog goeddeels mislukte plan om hier een woonwijk te realiseren tot bezienswaardigheid willen rekenen.

Bezienswaardigheden:
- Stasimuseum
- Rathaus Lichtenberg 

FALKENBERG
Over het in de 13e eeuw door daar neergestreken boeren gestichte stratendorp Falkenberg valt weinig te melden. In 1791 werd Falkenberg door Marie-Elisabeth von Humboldt – de moeder van Wilhelm und Alexander von Humboldt – gekocht van een luitenant-kolonel uit Lochau. In 1795 liet ze de oude dorpskerk renoveren en van een stenen toren voorzien. De kerk zou op 21 april 1945, een paar dagen voor de invasie van het Rode Leger, door de Wehrmacht worden opgeblazen.

In 1875 werd Falkenberg door de stad Berlijn aangekocht ten behoeve van de reiniging van het afvalwater en werd het een van de twaalf door James Hobrecht - die in 1862 een plan voor de ontwikkeling en uitbreiding van Berlijn voor de komende 50 jaar had gepresenteerd (het Bebauungsplan der Umgebungen Berlins, beter bekend als het Hobrechtplan) - naar Engels voorbeeld rond de stad aangelegde Berliner Rieselfelder. Het afvalwater werd hierbij door een drukleiding gepompt, waarna het door verschillende bekkens werd geleid om sendiment af te zetten, alvorens in een Rieselfeld te worden gefilterd. Als gevolg van de stedelijke ontwikkeling werden de Rieselfelder hier rond 1968 door een moderne zuiveringsinstallatie, het Klärwerk Falkenberg, vervangen. In het huidige Naturschutzgebiet Falkenberger Rieselfelder kun je nu goed wandelen, fietsen of paardrijden, waarbij je in de verte uitkijkt op de indrukwekkende hoogbouw van Hohenschönhausen.
Aan Falkenberg zelf ging de ombouw tot grote Oost-Berlijnse woonwijk en de daarmee gepaard gaande stedelijke ontwikkeling voorbij. Maar met het vele door de wijk razende verkeer wil de totstandkoming van zoiets als een dorpsgevoel hier ook maar niet lukken.

De meeste Berlijners kennen Falkenberg van het in 2001 aan de Hausvaterweg geopende dierenasiel (het Tierheim Berlin), dat met zijn oppervlakte van 16 ha tot een van de grootste van Europa mag worden gerekend. Er worden loslopende honden, katten, cavia's, schildpadden, apen, leguanen, paarden, geiten, varkens, konijnen en hamsters opgevangen. Wie wil kan hier ook paardrijden; de kinderen op pony's. Tot het asiel behoort ook een dierenbegraafplaats, waar het al net zo'n dode boel is als in de rest van de wijk.

Bezienswaardigheden/places to be:
- Tierheim Berlin
- Naturschutzgebiet Falkenberger Rieselfelder 

MALCHOW
Het dorpje Malchow wordt voor het eerst in 1344 in een schenkingsakte van Ludwig dem Älteren (Markgraaf van Brandenburg) als Malchowe genoemd. Het dorp is echter ouder en vermoedelijk ergens rond 1230 gesticht. In het dorpje gebeurde weinig, en eigenlijk is dat sindsdien zo gebleven.

Er komt pas een beetje beweging in als in 1920 machinefabrikant Deutsche Niles Werke AG naar Weißensee verhuist, Malchow eind jaren 1920 een busverbinding met Weißensee krijgt en in de tweede helft van de jaren 1930 kleine dorpjes als de Niles-Siedlung (voor de werknemers van de fabriek) en de tussen grote volkstuinen gelegen Margaretenhöhe ontstaan. Niets van wereldstad Berlijn straalt echter op het landelijke Malchow af; een metro- of S-Bahnstation zul je hier dan ook tevergeefs zoeken. Naar inwonertal is Malchow met nog geen 500 inwoners het kleinste stadsdeel van Berlijn.

De vroeg-gotische dorpskerk uit de tweede helft van de 13e eeuw werd in 1945 door de Wehrmacht opgeblazen en nooit meer herbouwd. Slechts de resten van de ruïne zijn nog zichtbaar. Op Dorfstraße 9 staat nog het uit de 17e eeuw stammende voormalige herenhuis, dat nu in gebruik is bij de landbouwfaculteit van de Humboldt Universiteit, en verder vind je er nog wat 19e eeuwse huisjes van landarbeiders. De rest van Malchow bestaat uit een winkelcentrum en ontelbare lelijke woonblokken.
Het was de bedoeling dat Malchow vanaf 1990 in een grootschalige uitbreidingswijk zou worden veranderd. Ook die ontwikkeling ging echter aan Malchow voorbij: in 1989 stortte het DDR-regime ineen.

Als er in Malchow al een hoogtepunt is, dan is dit ongetwijfeld het meer. Dat staat echter niet echt bekend als strandparadijs. En hoewel je er in kunt zwemmen, doet bijna niemand dat. Waarom weet niemand. 

WARTENBERG
Als er over Wartenberg wordt gesproken heeft men het meestal niet over de oude dorpskern, maar over het nieuwbouwgebied Wartenberg, dat echter niet tot het stadsdeel Wartenberg, maar tot het naastgelegen stadsdeel Neu-Hohenschönhausen behoort en zich op de vroegere Feldmark van Wartenberg bevindt.
Net als andere dorpen in de omgeving werd ook Wartenberg rond 1230 gesticht door zich daar vestigende boeren. Zo rond 1250 moet ook de vroegere dorpskerk zijn gebouwd die, net als de kerken van Falkenberg en Malchow, in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog werd opgeblazen om te voorkomen dat de toren door het oprukkende Sovjetleger als oriëntatiepunt zou kunnen worden gebruikt. Dit mocht echter niet baten: nog diezelfde dag om 10.30 uur bereikte het Rode Leger de dorpskern. Daarmee was Wartenberg de eerste plaats waar dit leger voet op Berlijnse bodem zette.

Tot haar verwoesting op 21 april 1945 gold de dorpskerk van Wartenberg als een van de mooiste dorpskerken in Berlijn. Kort voor de kerk werd opgeblazen konden nog delen van de inventaris, waaronder het Maria-altaar, in veiligheid worden gebracht. Deze zijn nu te vinden in de Taborkerk in Hohenschönhauser en in het Märkisches Museum. De kerk zelf werd nooit herbouwd; een groep bomen op het vroegere kerkhof markeert nu de plaats waar de kerk ooit stond.
De kerk was, tot haar vernietiging, het oudste gebouw van Wartenberg. Rond 1890 werd alle bebouwing in het toenmalige riddergoed gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. Het oudste gebouw is nu het uit het eind van de 18e eeuw stammende Büdnerhaus op Dorfstraße 23.  

Net als Malchow kocht de stad Berlin in 1882 het Goed Wartenberg om er ten behoeve van de reiniging van afvalwater rieselfeldern aan te leggen. In 1920 werd Wartenburg als onderdeel van het district Weißensee bij Groot-Berlijn ingelijfd.
Het huidige Wartenberg bestaat uit een grote hoeveelheid deprimerende woonblokken. En zelfs de Dorfstraße is bepaald niet zo romantisch als de naam wellicht doet vermoeden: hij biedt voornamelijk ruimte aan voorbijrazende auto's. Niets van "oude dorpskern" of zo .... 

NEU-HOHENSCHÖNHAUSEN
In de jaren 1970 ontstonden rondom de oude dorpskern van Hohenschönhausen en ten noorden van de Leninallee (sinds 1992: Landsberger Allee) de nieuwbouwgebieden Hohenschönhausen I en Hohenschönhausen II voor in totaal 25.000 mensen. Omdat de bevolking daar in rap tempo toenam werd in 1981 begonnen met de ontwikkeling van een nieuw toekomstig woongebied: Hohenschönhausen-Noord.
In 1982 werd daarvoor de eerste infrastructuur -wegen- aangelegd, vanaf 1984 werd het gebied voornamelijk ontsloten door openbaar vervoer, in het bijzonder door trams en de S-Bahn. In datzelfde jaar ook werd op 9 februari in de Barther Straße door de voorzitter van de DDR-Staatsraad, Erich Honecker, de symbolische eerste steen gelegd.

Het nieuwbouwgebied wordt door de Falkenberger Chaussee en de Berlijnse buitenring in vier kwadranten gedeeld, die aanvankelijk tot de wijken Malchow, Wartenberg en Falkenberg behoorden, maar niet aan het verloop van de grenzen daarvan gebonden waren. Naast Berlijnse bedrijven werden voor de bouw ook bedrijven uit nabijgelegen plaatsen als Rostock, Schwerin, Neubrandenburg en Frankfurt (Oder) ingeschakeld. Dit is niet alleen goed te zien aan de verschillende constructies van de prefab Plattenbau, maar ook werden in drie van de vier kwadranten straten vernoemd naar plaatsen uit de gebieden van herkomst van de bouwbedrijven.

In 1985 besluit het Politbureau van het Centrale Comité van de SED de districten Hohenschönhausen, Falkenberg, Wartenberg en ongeveer de helft van Malchow tot een zelfstandig stadsdeel Hohenschönhausen samen te voegen. De westelijke helft van het gebied blijft tot het stadsdeel Weißensee behoren, waaraan in 1986 ook de Pankower wijken Karow, Blankenburg en Heinersdorf worden toegevoegd.
Het nieuwe stadsdeel Hohenschönhausen telt als het wordt gesticht rond de 67.000 inwoners. De bevolking groeit echter rap en in 1989 telt het al 118.000 bewoners, ongeveer 9,2 procent van de totale Oost-Berlijnse bevolking. Het zijn vooral jonge gezinnen die zich in de felbegeerde nieuwe appartementen vestigen. Ondertussen kampt de nieuwbouwwijk met problemen met de grondwaterstand, waardoor de eerste woningen pas twee of drie jaar na de oplevering kunnen worden bewoond: kelders lopen onder, huurders lopen in kaplaarzen om hun trappenhuis te kunnen bereiken en in de tijdelijke poelen zwemmen eenden. Om de wijk niet het aanzicht van een gigantische bouwplaats te geven - wat het in feite natuurlijk is - worden er tijdens de bouw kunstwerken als fonteinen en sculpturen geplaatst en worden bewonersinitiatieven om de wijk te verfraaien aangemoedigd. Het woord 'Hohenschöngrünkohl' raakt in zwang als de bewoners op grote schaal in hun plantsoentjes en tuintjes kool gaan verbouwen.
De bouw van de wijk wordt op 5 oktober 1989 officieel beëindigd.

Na de Wende loopt het inwonertal geleidelijk af: van iets minder dan 115.000 inwoners in het midden van de jaren 1990, waren dit er rond de eeuwwisseling nog 110.000. De meesten daarvan wonen in het latere stadsdeel Neu-Hohenschönhausen, dat werd gevormd uit een fusie met het stadsdeel Lichtenberg en delen van de wijken Malchow, Wartenberg en Falkenberg; globaal het gebied Hohenschönhausen-Noord. Vanaf het midden van de jaren 1990 zijn in het oudste kwadrant (het toenmalige nieuwbouwgebied Mühlengrund), de eerste saneringswerkzaamheden uitgevoerd. Niet alleen werden verwarmingsinstallaties en ramen vernieuwd en trappenhuizen gemoderniseerd, ook werden de gevels bekleed - niet in de laatste plaats om de gebouwen minder massief en onaantrekkelijk te laten ogen.

Kenmerkend voor Neu-Hohenschönhausen zijn de schier eindeloze woon- en slaapburchten. Zoiets als een buurtje om leuke dingen te doen of straten om in te wandelen kennen ze hier niet. Alleen het winkelcentrum in de Falkenberger Chausee, het Linden-Center, doorbreekt die monotonie nog enigszins.
Wil je ondanks dat alles toch nog een stukje zonder hoogbouw zien dan beland je vanzelf op de Malchower Weg. Hier lijkt het - zeker naar Neu-Hohenschönhauser begrippen - zowaar nog romantisch te worden, zeker in de zijstraten Privatstraße 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 en 12. Een Privatstraße 11 is er merkwaardigerwijze niet. En zo privé als de naam suggereert zijn die straten nou ook weer niet, want iedereen kan er gewoon inrijden.



ALT-HOHENSCHÖNHAUSEN
Hier kunt u binnenkort meer lezen over het stadsdeel Alt-Hohenschönhausen.

FENNPFUHL
Hier kunt u binnenkort meer lezen over het stadsdeel Fennpfuhl.

RUMMELSBURG
Hier kunt u binnenkort meer lezen over het stadsdeel Rummelsburg .


Informatie:
Website van het Bezirksamt Lichtenberg

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!