berlijn-bezienswaardigheden-holocaust-monumentberlijn-bezienswaardigheden-spreeberlijn-kerstberlijn-bezienswaardigheden-dom-museuminselberlijn-bezienswaardigheden-berlijnse-muurberlijn-reichstag-kerst

Gedenkstätte Deutscher Widerstand

Op donderdag 20 juli 1944 ontploft er om 12.42 uur tijdens een militaire stafbespreking op het zwaarbeveiligde Führerhauptquartier Wolfsschanze in Rastenburg, Oost-Pruisen, een bom. De aanslag op Hitler was het startsein van een militaire staatsgreep, die onder de codenaam 'Operatie Walküre' van start zou gaan. Het was kolonel Graaf Claus von Stauffenberg die de bom in een aktetas onder de tafel plaatste.

De aanslag op HitlerDe aanslag verliep echter anders dan de coupplegers zich hadden voorgesteld. Nadat Von Stauffenberg de aktetas, met daarin de geactiveerde bom, vlakbij Hitler had geplaatst en het vertrek had verlaten omdat hij zogenaamd een telefoontje moest plegen, had officier Heinz Brand zich aan de tas gestoten en deze daardoor iets verder naar achter gezet. De tas kwam daardoor achter één van de dikke tafelpoten te staan.

Door de explosie toen de bom ontplofte werden drie aanwezigen gedood en moesten negen anderen zwaargewond in het ziekenhuis worden opgenomen. De tafelpoot had Hitler echter grotendeels tegen de kracht van de explosie beschermd. Met geschroeid haar, een tijdelijk verlamde rechterarm, een lelijk verbrand rechterbeen, gescheurde trommelvliezen en totaal versuft had hij de aanslag overleefd.

Hoewel het terrein meteen werd afgegrendeld lukte het Von Stauffenberg te ontkomen en met het vliegtuig Berlijn te bereiken. Daar zou hij vanuit de Bendlerstraße (het Ministerie van Oorlog), waar een groep officieren wachtte om het plan voor een staatsgreep uit te voeren, de coup coördineren. Omdat zij niet zeker wisten of Hitler daadwerkelijk bij de bomaanslag was omgekomen begonnen belangrijke samenzweerders de opstand echter te laat of zelfs helemaal niet. Zoals zij vreesden zou even later blijken dat Hitler de aanslag inderdaad had overleefd en nog diezelfde avond werden de leiders van de samenzweerders (Beck, Hoepner, Olbricht, von Haeften, ridder von Quirnheim en graaf von Stauffenberg) na een kort vuurgevecht gearresteerd. De staatsgreep was mislukt.

Binnenplaats BendlerblockExecutie
Kort na hun arrestatie werden de coupplegers door een geïmproviseerd tribunaal ter dood veroordeeld. Daarbij trad generaal Friedrich Fromm -zelf een van de samenzweerders- als rechter op. Eerder had hij Beck, die had gevraagd zelfmoord te mogen plegen maar wiens pogingen daartoe mislukten, al door een sergeant-majoor laten executeren. Fromm maakte haast om zo de getuigen uit de weg te ruimen en zijn betrokkenheid bij de staatsgreep te verdoezelen.

Om 00.15 uur die nacht werden Von Stauffenberg en zijn drie belangrijkste medestanders in de coupe (generaal Olbricht, luitenant Von Haeften en kolonel Mertz von Quirnheim) op de binnenplaats van het Bendlerblock voor een zandwal opgesteld en in het licht van de koplampen van een auto geëxecuteerd.

Met de uniformen aan en met de onderscheidingen opgespeld werden de lichamen vervolgens op het oude St.-Matthäus-Kerkhof in Berlijn begraven. Himmler gaf de volgende dag echter opdracht de lichamen weer op te graven en te cremeren. Hun as werd over de velden verstrooid. Een dag na de aanslag bekende Fromm dat hij van de aanslag en staatsgreep afwist. Hoewel hij toen het zo ver was terugkrabbelde en zich uiteindelijk verzette tegen de samenzweerders, werd dit niet als loyaliteit gezien. Hij werd wegens lafheid tot de dood veroordeeld en op 12 maart 1945 geëxecuteerd. In totaal vielen ruim 200 mede-samenzweerders aan de Nazi-justitie ten offer.

Binnenplaats BendlerblockGedenksteen
Op het binnenhof van het Bendlerblock ligt sinds de vroegere jaren ’50 een gedenksteen en herinnert een standbeeld van een geboeide jongeman aan de poging van Von Stauffenberg. In juli 1955 werd de naam van de aangrenzende straat van Bendlerstraße in Stauffenbergstraße veranderd. Waar de executie van de vier mannen plaatsvond is in 1960 een gedenkplaat in de buitenmuur geplaatst. Twintig jaar later werd een eerbetoon aan Von Stauffenberg geschreven in de poort naar het binnenhof.

Ondertussen werd het Gedenkstätte Deutscher Widerstand (Gedenkplaats voor het Duitse Verzet) opgezet. Deze gedenk- en leerplaats opende in 1968 en werd in 1978 en 1989 verder uitgebreid. Op 2 juli 2014 werd na een jaar durende en 3,8 miljoen euro kostende verbouwing de huidige tentoonstelling geopend. Daarin niet alleen aandacht voor de aanslag van Von Stauffenberg c.s., maar ook voor het verzet van communisten, christenen, kunstenaars en joden. Gedenkstenen laten zien welke kamers door Von Stauffenberg, Olbricht en Mertz von Quirnheim als kantoor werden gebruikt.

Het museum is op werkdagen geopend van 9.00 tot 18.00 uur (donderdag tot 20.00 uur) en zaterdag, zondag en op feestdagen van 10.00 tot 18.00 uur. De toegang tot het museum is gratis. Iedere zondag is er om 15.00 uur een (gratis) rondleiding.

Gedenkstätte Deutscher Widerstand     
Stauffenbergstraße 13–14
10785 Berlin (Mitte-Tiergarten)

U-Bhf: Kurfürstenstraße, Potsdamer Platz
S-Bhf: Potsdamer Platz

Foto's: Carel Bruring

Locatie

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Fragmente

Video van Marco Woldt over het Lichtgrenze-project in Berlijn op 9 november 2014. Ter herdenking van 25 Val van de Berlijnse Muur.