berlijn-reichstag-kerstberlijn-bezienswaardigheden-dom-museuminselberlijn-bezienswaardigheden-berlijnse-muurberlijn-kerstberlijn-bezienswaardigheden-spreeberlijn-bezienswaardigheden-holocaust-monument

Tempelhof-Schöneberg

Tempelhof-Schöneberg heeft een ridderlijke geschiedenis: de dorpen Rixdorf (het huidige Schöneberg),  Tempelhof, Mariendorf en Marienfelde zijn allemaal door de Tempeliers gesticht. Maar er is meer geschiedenis: Van "Totalen Krieg" tot "Ich bin ein Berliner". En het grootste stedelijke park ter wereld, natuurlijk.

Het district Tempelhof-Schöneberg in Berlijn is 53,1 km2 groot en telt circa 325.000 inwoners. Tot het district behoren de stadsdelen Schöneberg, Friedenau, Tempelhof, Mariendorf, Marienfelde en Lichtenrade.

> Schöneberg
> Friedenau
> Tempelhof
> Mariendorf
> Marienfelde
> Lichtenrade

SCHÖNEBERG 
Aangenomen wordt dat Schöneberg aan het begin van de 13e eeuw werd gesticht. En hoewel de naam anders doet vermoeden heeft Schöneberg niets met bergen van doen. De wijk heeft wel een berg (de Insulaner) maar dat is een zogenaamde Trümmerberg, ontstaan omdat daar na de oorlog het puin van de stad werd gestort; in de meest letterlijke zin van het woord dus een puinhoop. De naam Schöneberg is waarschijnlijk een fantasienaam, bedoeld om nieuwe mensen van buiten naar het dorpje te lokken.

John F. KennedySchöneberg kreeg historische bekendheid door de op 18 februari 1943 door Propagandaminister Goebbels in het Berliner Sportpalast aan de Potsdamer Straße gehouden rede, waarin deze opriep tot de "Totalen Krieg". Bij de Slag om Berlijn werd Schöneberg in de nadagen van april 1945 door het Rode Leger ingenomen en daarna onder Amerikaans bestuur geplaatst.

Tijdens de deling van Berlijn hadden het Berlijnse Huis van Afgevaardigden en de Senaat van West-Berlijn hun zetel in het stadhuis van Schöneberg. Het is ook hier dat John F. Kennedy op 26 juni 1963 zijn toespraak met de beroemde woorden "
Ich bin ein Berliner" hield. Te zijner ere werd in datzelfde jaar de Rudolph-Wilde-Platz tot John-F.-Kennedy-Platz omgedoopt.

Schöneberg is een woonwijk die tegen het centrum van West-Berlijn aan ligt. Belangrijkste straat is de Potsdamer Straße, van oudsher een uitgaansstraat. En wat de Bergmannstraße is voor Kreuzberg, is de Akazienstraße voor Schöneberg: hier zijn tal van cafes en winkels in voornamelijk Aziatisch-getinte sfeer. Een van de belangrijke pleinen in Schöneberg is de Wittenbergplatz, waar het Kaufhaus des Westens (KaDeWe) echter een zwaar stempel op drukt. Op de iets verder gelegen Winterfeldtplatz (hoek Winterfeldtstraße en Maaßenstraße) vind je veel eettentjes. Op woensdag en zaterdag is hier ook een weekmarkt; de Winterfeldmarkt is een van de grootste en bekendste in Berlijn.

In het begin van de jaren 1930 woonde het merendeel van de joden in Schöneberg in het Bayrischen Viertel. Deze wijk werd in de volksmond ook wel de "jüdische Schweiz" genoemd. Het was hier waar de verdrijving, deportatie en moord op de joden door de nazi's begon. Van de 16.000 joden die hier in 1933 woonden werden er tot 1945 meer dan 6.000 gedeporteerd. De vele Stolpersteine voor de huisdeuren doen herinneren aan de joden die er ooit woonden. Ook zijn in de wijk veel elementen aangebracht die naar deze duistere periode verwijzen. Bij het U-Bahnhof Bayerischer Platz staat een plattegrond waarop deze plaatsen zijn aangegeven.

Lesbisch-schwule Stadtfest BerlinHomoseksuelen
Schöneberg, en dan in het bijzonder Nollendorfplatz, geldt als sinds lang als het centrum van de Berlijnse Lesben- und Schwulenszene. De daarbij behorende traditierijke Kneipenszene en veel multiculturele restaurantjes vind je in het gebied Motzstraße, Maaßenstraße, Eisenacher Straße en Nollendorfstraße tot aan de Goltzstraße. Ten tijde van het nationaalsocialisme werden veel homosexuelen naar concentratiekampen afgevoerd, waar ze -om eenvoudig te kunnen zien tot welke groep gevangenen ze behoorden- verplicht waren zichtbaar een roze driehoekje op hun kleding te dragen.

De door homosexuelen bezochte cafe's werden gesloten en middels razzia's werden 'Roze Lijsten' aangelegd. De plaquette bij U-Bahnhof Nollendorfplatz herinnert hieraan. Het roze driehoekje is daarna het internationale symbool van de homobeweging geworden. Sinds 1993 vindt jaarlijks gedurende twee dagen en een week voor de Christopher Street Day in meerdere straten rondom de Nollendorfplatz het door Regenbogenfonds e.V. georganiseerde Lesbisch-schwule Stadtfest Berlin plaats. Met meer dan 450.000 bezoekers is dit het grootste homosexuelen-straatfeest in Europa.

YorckstrasseTreinen
Ook liefhebbers van treinen kunnen in Schöneberg hun hart ophalen. Het Naturpark am Priesterweg (officieel heet het Natur-Park Schöneberger Südgelände) is aangelegd op het in 1875 gebouwde Tempelhofer rangeerterrein. Nadat het treinverkeer daar in 1952 was stilgelegd kreeg de natuur de overhand. Een 50 meter hoge stalen watertoren, een stoomlocomotief, een nog steeds functionerende draaischijf, rails en tal van lichtmasten zijn stille getuigen van de geschiedenis en worden daar langzaam door het groen overwoekerd.

De Yorckstraße is een paradijs voor liefhebbers van spoorbruggen. Over de straat loopt een hele serie bruggen, waardoor je je zomaar in een achtervolgingsscene van 007 kunt wanen. Het bijna strategisch geplaatste benzinestation, een Imbiß en een paar huizen completeren dat beeld. De Yorckstraße vormt hier een soort grens tussen de trendy wijken Kreuzberg en Schöneberg, maar noch de Yorckstraße zelf, noch de zijstraten hebben op deze plek iets bijzonders te bieden. Daarvoor kun je beter naar het levendige deel van de Yorckstraße bij het U-Bahn-station Mehringdamm gaan.

Bezienswaardigheden:
- Rathaus Schöneberg
- Bayerischen Platz
- Natur-Park Schöneberger Südgelände
Wilhelm-Foerster-Sternwarte

Places to be:
- Potsdamer Straße
- Akazienstraße
- Wittenbergplatz
- Kaufhaus des Westens (KaDeWe)

FRIEDENAU 
Op de grens met Steglitz vind je de voormalige villakolonie Friedenau. Voormalige, omdat de statige herenhuizen inmiddels allemaal vervangen zijn door vijf verdiepingen hoge huurkazernes. Friedenau ontstond in 1871 toen de "Landerwerb- und Bauverein auf Actien" een stuk grond aankocht, zodat haar leden -gepensioneerden, ambtenaren, leraren en kunstenaars- aan de drukte en hoge huurprijzen van de stad konden ontsnappen. 

Günter Grass, Kurt Tucholsky en andere beroemdheden woonden in deze wijk. De 
Künstlerfriedhof Friedenau in de Stubenrauchstraße telt onder meer twaalf eregraven. In een daarvan vond Marlene Dietrich haar laatste rustplaats.

Tempelhofer FeldTEMPELHOF 
De naam Tempelhof is terug te voeren op de Orde van de Tempeliers, een christelijke ridderorde, die hier waarschijnlijk niet later dan in het jaar 1200 een Commanderij (Duits: Komturhof) stichtte. Niet ver van de Commanderij ontwikkelde zich een dorp: Tempelfelde, dat in latere jaren zo sterk met de Komturhof werd geïdentificeerd dat het de naam daarvan overnam: Tempel Hof. 

Het tussen de dorpjes Tempelhof en Schöneberg gelegen stuk land, ook wel het "Großes Feld" genoemd, was voornamelijk  in gebruik als akkerland bij Schönebergse boeren. Onder 'soldatenkoning' Friedrich Wilhelm I wordt het in 1722 ook als militaire parade- en excercitieplaats in gebruik genomen. In 1861 werden het Tempelhofer Unterland, ook wel Tempelhofer Vorstadt genoemd, en de Tempelhofer Berg, die inmiddels naar het metalen kruis op het nationale monument Kreuzberg werd genoemd, bij de stad Berlijn gevoegd. 

In 1910 verkoopt de Pruisische legerleiding het westelijk deel van het Tempelhofer Feld voor 72 miljoen mark (nu ongeveer 400 miljoen euro) aan een grondexploitatiemaatschappij, maar de functie als paradeplaats voor het Pruisische leger zou tot het voorjaar van 1914 behouden blijven.

Platz der LuftbrückeVliegveld
Vanaf 1923 wordt op het Tempelhofer Feld de Flughafen Tempelhof aangelegd. Als de Russen de toe- en afvoerwegen naar Berlijn blokkeren wordt de stad door Amerikanen en Britten via Flughafen Tempelhof met een luchtbrug bevoorraad. Het vliegveld staat sinds die tijd vooral ook bekend onder de naam "Luftbrücke". In totaal wordt 1.736.781 ton goederen aangevoerd, waarbij 40 Britten en 31 Amerikanen de dood vinden. Ter nagedachtenis aan hen werd in 1951 het Luftbrückenmonument onthuld. 

Tot de inbedrijfname van Flughafen Tegel in 1975 werd in Tempelhof al het civiele luchtverkeer van West-Berlijn afgewikkeld; het vliegveld wordt daarna nog tot 1993 door het Amerikaanse leger gebruikt. Omdat de capaciteit van Tegel onvoldoende was werd Tempelhof in 1985 weer (op beperkter schaal) in gebruik genomen, maar in 2008 werd het definitief gesloten. Sinds 2010 bevindt zich op het voormalige vliegveld het Tempelhofer Park.

Aan de noordelijke rand van het Tempelhofer Feld was het eerste nazi-concentratiekamp gevestigd: de KZ Columbia. Het gebouw werd in 1900 aan de toenmalige Prinz-August-von-Württemberg-Straße (sinds 1927: Columbiadammgebouwd als militaire gevangenis en later als Gestapo-gevangenis in gebruik genomen. Van 27 december 1934 tot 5 november 1936 was het officieel als concentratiekamp in gebruik. Vanwege de ligging nabij het centrum werden hier vele prominente politieke figuren gevangen gezet. Ten behoeve van een nieuw gebouw van luchthaven Tempelhof werd het pand in 1938 gesloopt. Een in 1994 geplaatste gedenksteen herinnert nog aan de geschiedenis van deze plek.

Das DingTriomfboog
Ten tijde van het nationaalsocialisme waren er grootse plannen met Berlijn: de stad zou Welthauptstadt Germania worden. Albert Speer werd benoemd tot Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt en belast met het project, waarvoor in Berlijn 50.000 woningen zouden moeten worden gesloopt. Onderdeel van het plan waren twee grote assen: de 50 km lange Oost-West-As en de 40 km lange en 120 meter brede Noord-Zuid-As die tot het huidige Bahnhof Südkreuz zou moeten lopen. Daar zou bij het nieuw te bouwen Südbahnhof een kolossale triomfboog van 117 meter hoog en 170 meter breed worden opgericht, met daarop de namen van alle in de Eerste Wereldoorlog gevallen Duitse soldaten.

Speer had echter zijn twijfels of de bodem het 12.000 ton zware bouwwerk wel zou kunnen dragen en liet door hoofdzakelijk Franse krijgsgevangenen op de hoek van de General-Pape-Straße en de Loewenhardtdamm een Schwerbelastungskörper  bouwen. "Das Ding", zoals het 14 meter hoge, 21 meter doorsnede en 12.000 ton zware bouwwerk door Tempelhofers wordt genoemd, is de afgelopen zeventig jaar 19 centimeter in de grond gezakt en werd in 1995 onder Denkmalschutz geplaatst en voorzien van een eigen infocentrum. Niemand weet wat je er mee aan moet. Vanwege de omliggende woonbebouwing is opblazen geen optie.

Tempelhof heeft een wat stoffig imago; een uitgaansgebied is het zeker niet. Op de Tempelhofer Damm vind je een paar boekhandels, bloemenwinkels en cafe's en het gebied rond het metrostation Alt-Tempelhof is vooral een saaie woonwijk met een aantal restaurants. De Kaiserin-Augusta-Straße toont met haar bomen en goed onderhouden huizen nog wel wat: her en der is er een cafe en op de hoek met de Tempelhofer Damm zelfs een Karstadt. Maar dan heb je het ook wel gehad. 

UfaFabrik
Uitzondering vormt de ufaFabrik, die is voortgekomen uit een in 1972 gevormde commune. De ufaFabrik is gevestigd in een pand aan het Teltow-Kanal, waar vroeger films uit de UFA-studio’s (het vroegere Universum Film) werden gekopieerd. Nu zijn er tal van culturele en sociale projecten en is het een bruisend centrum met een vrije school, kinderboerderij, studio’s en theaterzalen. Op de hun functie verliezende bedrijventerreinen langs het Teltow-Kanal zijn momenteel meer initiatieven en wordt gebouwd aan ateliers, studio’s en ander culturele instellingen. Even verderop opende in 2009 op het terrein van de Hafen Tempelhof een groot winkelcentrum zijn deuren geopend.

Bezienswaardigheden Tempelhof:
Dorfkirche Tempelhof
- Marienhöhe / Rauenberg
Flughafen Berlin-Tempelhof
- Schwerbelastungskörper

Places to be:
- Tempelhofer Park
- Hafen Tempelhof
- ufaFabrik

Trabrennbahn MariendorfMARIENDORF 
Mariendorf is rond 1230 door de Tempeliers gesticht als nevenvestiging van Komturhof Tempelhof. Vanaf 1872 is het bebouwd als villadorp en sinds 1913 heeft het een renbaan (Trabrennbahn Mariendorf), een van de grootste en meest bezochte renbanen van Duitsland. De sinds 1959 niet meer draaiende en in 1982 gerestaureerde Adlermühle stamt uit 1889.

MARIENFELDE 
Marienfelde werd ongeveer in 1220 gesticht als boerendorp onder de bescherming van Komturhof Tempelhof. Centraal in de grotendeels bewaard gebleven historische dorpskern staat de veldstenen Dorfkirche Marienfelde, die de Tweede Wereldoorlog vrijwel ongeschonden doorstond. In Marienfelde is de motorenfabriek van Daimler-Chrysler gevestigd, die aan meer dan 3.000 mensen werk biedt.

Bezienswaardigheden:
Dorfkirche Marienfelde

Denkmahl Assenstelle SachsenhausenLICHTENRADE
Lichtenrade kreeg in 1883 een station aan de in 1875 geopende Dresdener Bahn, de spoorverbinding tussen Berlijn en Dresden. Het huidige, gele, stationsgebouw dateert overigens van tien jaar later. Het station werd vooral in de weekeinden en de zomermaanden gebruikt, wanneer veel Berlijners naar Lichtenrade trokken om in de bossen en velden ontspanning te zoeken. Parallel aan het spoor van de Dresdener Bahn liep de "Königliche Militäreisenbahn", waarover militaire treinen reden. Het was ook op dit spoor dat in 1903 het snelheidsrecord op 210 km/uur werd gesteld. In de oorlog werd station Lichtenrade gebruikt als 'opstapstation' voor de transporten naar Auschwitz. 

Ook was in Lichtenrade vanaf 1943 een filiaal (Außenstelle) van het concentratiekamp Sachsenhausen gevestigd waar gevangenen uit Oekraïne werden ondergebracht, die in de landbouw dwangarbeid moesten verrichten. Een monument aan de Bornhagenweg herinnert hier nog aan.

Informatie:
Website van het Bezirksamt Tempelhof-Schöneberg

Kiez vom Feinsten

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Timelapse Berlijn

One day in Berlin - mooie timelapse van een dag in Berlijn